Канцэпцыя Рускай Праваслаўнай Царквы па ўмацаванню цвярозасці і прафілактыцы алкагалізму

Документ принят на заседании Священного Синода Русской Православной Церкви от 25 июля 2014 года (журнал № 80).

Дакумент прыняты на пасяджэнні Свяшчэннага Сінода ад 25 ліпеня 2014 года (журнал № 80).

Адной з галоўных пагроз здароўю і самому жыццю народаў дзяржаў, якія складаюць кананічную тэрыторыю Рускай Праваслаўнай Царквы, з'яўляецца злоўжыванне алкагольнымі напоямі. У сувязі з гэтым абавязак Царквы — адраджаць у грамадскай свядомасці стаўленне да цвярозасці як маральнай каштоўнасці. Хрысціяне пры гэтым прызываюцца быць прыкладам цвярозага жыцця.

I. Стаўленне Царквы да цвярозасці і п'янства

Праваслаўная Царква разглядае алкагалізм як цяжкае душэўнае захворванне, якое суправаджаецца глыбокімі пашкоджаннямі псіхасаматычнага характару, лячэнне якога немагчыма без усведамлення хворым духоўнай прыроды сваёй хваробы, поўнага і шчырага пакаяння, звароту да паўнаты благадаці Хрыстовай.

У Старым Запавеце ўтрымліваюцца станоўчыя выказванні аб ўжыванні віна (Друг. 7:13; 11:14; Экл. 10:19), строгія папярэджання злоўжывання ім (Іс. 5:22), а таксама прыклады абсалютнай цвярозасці (Суд. 13:6-7; 1 Цар. 1:11; Лук. 1:14-15; Іерам. 35). Зарок назарэйства прадугледжваў абсалютную цвярозасць і прымаўся добраахвотна (Ліч. 6:1-21), свяшчэннікам  загадвалася захаванне цвярозасці на час выканання служэння (Ляв. 10:8-11).

У Новым Запавеце з віном звязаны першы цуд, яўлены Госпадам у Кане Галілейскай. Віно з'яўлялася часткай апошняй трапезы Збавіцеля з вучнямі і стала рэчывам Таінства Еўхарыстыі. У пасланнях апосталаў згадваюцца лячэбныя ўласцівасці віна (1 Цім. 5:23), зазначаецца згубнасць злоўжывання ім (Эф. 5:18; 1 Кар. 6:10), а таксама ўтрымліваюцца заклікі да цвярозасці (1 Пят. 5:8; Рым. 14:21; 1 Цім. 3:2).

Біблейская традыцыя адносін да віна захоўвалася Царквой і ў далейшым. Не забараняючы ўжыванне віна, яна заўсёды казала пра карысць ўстрымання, а Святыя Айцы часта ўяўлялі прыклад абсалютнай цвярозасці ў сваім жыцці і заклікалі да яе. Заканадаўчая традыцыя Царквы, асуджаючы агіду да вінапіцця (гл. правілы святых апосталаў 51 і 53), забараняе п'янства (гл. правілы святых апосталаў 42 і 43). Гэтая пазіцыя атрымала далейшае развіццё ў пастановах Сабораў Рускай Праваслаўнай Царквы (Стаглавы сабор 1551 г., гл. 49 і 52; і Маскоўскі Сабор 1681 г., вызначэнні 3 і 12).

Калі ў другой палове XIX стагоддзя ў сувязі з пашырэннем прамысловай вытворчасці і паўсюдным продажам гарэлкі п'янства ператварылася ў Расіі ў сацыяльнае бедства, Царква благаслаўляла прыняцце зарокаў цвярозасці, падтрымлівала стварэнне таварыстваў цвярозасці. Свяцейшы Сінод у 1859 годзе сваім указам благаславіў святарам «жывым прыкладам уласнага жыцця і частым прапаведаннем у Царкве Божай пра карысць ўстрымання садзейнічаць узнікшай у некаторых гарадскіх і сельскіх саслаўях рашучасці ўстрымлівацца ад ужывання віна».

Сёння п'янства з'яўляецца адной з асноўных прычын высокага ўзроўню смяротнасці, захворванняў, траўматызму і злачыннасці, а таксама крызісу сям'і, зніжэння ўзроўню маральнасці і культуры, страты павагі да працы.

Царква занепакоеная сітуацыяй, якая склалася, і лічыць п'янства безумоўным злом, а распаўсюджанае меркаванне аб тым, што сістэматычнае ўжыванне алкагольных напояў не прыносіць шкоды здароўю — перашкодай для прафілактыкі алкагалізацыі. Асветніцкая праца ў гэтым кірунку павінна стаць асновай сцвярджэння цвярозасці ў грамадстве.

II. Формы і метады дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці

Угрунтаванне цвярозасці як від сацыяльнага служэння Царквы ўключае ў сябе прафілактыку алкагалізму, а таксама рэабілітацыю і рэадаптацыю асоб, якія пакутуюць алкагольнай залежнасцю.

Праца па ўмацаванню цвярозасці вядзецца па трох напрамках.

Першы мае на мэце сцвярджэнне ідэалу цвярозасці і цвярозага ладу жыцця ў сучасным грамадстве, асабліва ў сям'і, дзе адбываецца фарміраванне асобы.

Брацтвы, таварыствы, абшчыны цвярозасці і іншыя царкоўныя арганізацыі спрыяюць адраджэнню традыцыйных сямейных і духоўна-маральных каштоўнасцяў, ажыццяўляюць асветніцкую дзейнасць, вядуць прафілактыку алкагалізму, фарміруючы станоўчае стаўленне да цвярозасці як грамадскай каштоўнасці, удзельнічаюць у стварэнні цвярозай моладзевай культуры, аказваюць уздзеянне асабістым прыкладам, у тым ліку арганізуючы «святы цвярозасці» і ствараючы «тэрыторыі цвярозасці».

Другі напрамак ахоплівае працу з асобамі, якія сістэматычна ўжываюць алкаголь, і ўключае ў сябе асвету гэтых асоб, фарміраванне ў іх матывацыі для звароту да спецыяліста, аказанне ім сацыяльнай і псіхалагічнай дапамогі, у тым ліку ў форме індывідуальных і сямейных кансультацый, прыцягненне ў абшчыннае жыццё, дзейнасць грамадскіх аб'яднанняў, клубаў (спартыўных, ваенна-патрыятычных і таму падобных).

Трэці мае на ўвазе сацыяльную, працоўную, псіхалагічную, медыцынскую, сямейную рэабілітацыю асоб, якія пакутуюць на алкагалізм, стварэнне дамоў працавітасці і цэнтраў рэабілітацыі, груп сама - і ўзаемадапамогі, сямейных клубаў цвярозасці, індывідуальнае кансультаванне асоб, якія пакутуюць на алкагалізм, і іх сваякоў, курсы і школы па вызваленню ад алкагольнай залежнасці. У кожнай з гэтых форм працы прымяняюцца свае духоўныя, медыцынскія, псіхалагічныя і сацыяльныя метады. Пры гэтым найбольшая эфектыўнасць дасягаецца пры іх разумным спалучэнні.

Дзейнасць праваслаўных рэабілітацыйных цэнтраў і арганізацыя барацьбы за цвярозы лад жыцця павінна быць рэгламентавана складзенай кампетэнтнымі асобамі методыкай і праходзіць з блаславення правячага архіерэя. Асноўным напрамкам дзейнасці цэнтраў павінна быць выкарыстанне ўхваленых Царквой і афіцыйнай медыцынай сродкаў лячэння хвароб пры свабодным жаданні пацыента. Непрымальнае выкарыстанне ў праваслаўных рэабілітацыйных цэнтрах псеўданавуковых і акультных методык.

Асобна неабходна адзначыць наступныя формы і метады рэабілітацыйнай дзейнасці, якія часта прымяняюцца праваслаўнымі арганізацыямі і якія даказалі сваю эфектыўнасць.

1. Зарокі цвярозасці (зарокі ад п'янства). Для ўмацоўвання ў барацьбе за цвярозасць людзі могуць даваць зарок цвярозасці. Зарок даецца чалавекам з благаславення духаўніка і ў надзеі на добрую дапамогу Божую. Зарокі цвярозасці даюцца як самімі пакутнымі, так і іх сваякамі, а таксама людзьмі, якія займаюцца прафілактыкай алкагалізму і жадаючымі весці цвярозы лад жыцця.
2. Індывідуальныя кансультацыі для пакутных і іх сваякоў. Кансультацыі праводзяцца святарамі, спецыялістамі або добраахвотнікамі, якія валодаюць тэарэтычнымі і практычнымі ведамі аб спосабах пераадолення алкагалізму.
3. Групавыя гутаркі з пакутнымі і іх сваякамі. Такога роду заняткі маюць сваёй мэтай фарміраванне і замацаванне імкнення да цвярозага жыцця.
4. Курсы або школы па вызваленні ад алкагольнай залежнасці. Цыкл заняткаў, які праводзіцца ў выглядзе курсу лекцый або семінараў, мае сваёй мэтай фарміраванне і замацаванне матывацыі да цвярозага жыцця і з'яўляецца часткай працэсу рэабілітацыі.
5. Групы сама - і ўзаемадапамогі, адаптацыі да цвярозага жыцця. Групы самадапамогі ўяўляюць сабой арганізацыі людзей, якія пакутуюць на алкагольную залежнасць, і/або іх блізкіх, створаныя з мэтай вызвалення ад хваробы п'янства схільных да яго людзей.
6. Рэабілітацыйныя цэнтры — царкоўныя і царкоўна-грамадскія ўстановы, у якіх аказваецца дапамога ў пераадоленні залежнасці і аднаўленні сацыяльных навыкаў. Рэабілітацыя прадугледжвае змены, якія закранаюць стаўленне чалавека да ўласнага здароўя і псіхалагічнага стану, да працы, да атрымання адукацыі, да блізкіх людзей і грамадства, да маральных і рэлігійных каштоўнасцяў.

Важнай часткай рэабілітацыі асоб, якія пакутуюць на алкагольную залежнасць, з'яўляецца дапамога іх блізкім, для якіх праводзяцца індывідуальныя кансультацыі, групавая праца і гутаркі святароў і псіхолагаў. Рэабілітацыя можа праводзіцца ў прыходскіх абшчынах, манастырах і ў іншых месцах і быць як стацыянарнай, так і амбулаторнай.

Найважнейшай састаўной часткай царкоўнай рэабілітацыйнай працы з'яўляецца духоўная дапамога, прывядзенне пакутнага да змены духоўна-маральных установак і паступовага вызвалення ад залежнасці праз свядомае ўключэнне яго самога і яго блізкіх у эўхарыстычнае і абшчыннае жыццё. (АСК XI.6)

III. Каардынацыя царкоўнай дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці

Царкоўная дзейнасць па ўмацаванню цвярозасці ажыццяўляецца на наступных узроўнях.

1. Агульнацаркоўны ўзровень. На гэтым узроўні каардынацыю дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці і прафілактыцы алкагалізму ажыццяўляе Сінадальны аддзел па царкоўнай дабрачыннасці і сацыяльнаму служэнню. У задачы Аддзела ўваходзіць:

• распрацоўка і каардынацыя агульнацаркоўных праграм па ўмацаванню цвярозасці і аказанню дапамогі асобам, якія пакутуюць на алкагольную залежнасць, і іх сваякам;
• падрыхтоўка метадычных матэрыялаў і распаўсюджванне іх у епархіях;
• арганізацыя рэгулярных навучальных семінараў для службовых асоб і добраахвотнікаў;
• распрацоўка сумесна з Вучэбным камітэтам курсаў для навучальных устаноў Рускай Праваслаўнай Царквы па падрыхтоўцы спецыялістаў у сферы арганізацыі і ажыццяўлення дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці;
• стварэнне ва ўзаемадзеянні з Сінадальным аддзелам рэлігійнай адукацыі і катэхізацыі методык і навучальных дапаможнікаў для правядзення ў праваслаўных навучальных установах і нядзельных школах заняткаў, накіраваных на выхаванне правільнага стаўлення да цвярозага жыцця;
• абмен вопытам з замежнымі дабрачыннымі арганізацыямі, у тым ліку валанцёрскімі, у супрацоўніцтве з Аддзелам знешніх царкоўных сувязяў;
• сумесна з царкоўна-грамадскім саветам па абароне ад алкагольнай пагрозы падтрыманне ініцыятыў сацыяльна актыўных грамадзян і аб'яднанняў, намаганні якіх накіраваны на барацьбу з прапагандай алкаголю, яго рэалізацыяй і ўжываннем;
• адкрыты зварот да органаў дзяржаўнай улады з прапановамі аб барацьбе з прычынамі алкагалізму і наркаманіі і прафілактыкай іх;
• стварэнне агульнацаркоўнага аб'яднання праваслаўных таварыстваў цвярозасці.

2. Епархіяльны ўзровень. Епархіяльныя архіерэі вызначаюць напрамкі і прыярытэты дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці і прафілактыцы алкагалізму ў залежнасці ад наяўных патрэб і практыкі, якая склалася. Яны таксама па прадстаўленні каардынатараў і благачынных вызначаюць меру ўдзелу прыходаў у дадзенай дзейнасці, зыходзячы з іх месцазнаходжання, колькасці прыхаджан і матэрыяльнага дастатку. У епархіях могуць быць створаны падраздзяленні па ўмацаванню цвярозасці і прафілактыцы алкагалізму. У іх задачы ўваходзіць:

• распаўсюджванне метадычных і інфармацыйных матэрыялаў, падрыхтаваных або адобраных спецыялізаванымі царкоўнымі ўстановамі і прызначаных для навучання розным відам дзейнасці па сцвярджэнні цвярозасці;
• правядзенне навучальных семінараў, а таксама курсаў падрыхтоўкі царкоўных спецыялістаў па арганізацыі работы ў галіне сцвярджэння цвярозасці;
• прыцягненне клірыкаў, міран і навучэнцаў духоўных навучальных устаноў да практычнай дзейнасці па прафілактыцы алкагалізму;
• стварэнне ў епархіях аб'яднанняў міран — спецыялістаў у гэтай галіне: урачоў, псіхолагаў, педагогаў, сацыяльных работнікаў;
• дапамога ва ўмацаванні матэрыяльнай базы епархіяльных, прыходскіх і манастырскіх праграм у галіне ўмацавання цвярозасці, у тым ліку праз правядзенне епархіяльных мэтавых грашовых збораў;
• каардынацыя дзейнасці прыходскіх брацтваў, таварыстваў і суполак цвярозасці;
• стварэнне пры адпаведным епархіяльным аддзеле тэлефоннай даведачна-кансультацыйнай службы па пытаннях дапамогі пакутным і іх блізкім.

Епархіяльным архіерэям варта заклікаць духавенства яўляць сабою прыклад цвярозага жыцця.

3. Благачынніцкі ўзровень. Агульная арганізацыя, каардынацыя і кантроль за дзейнасцю па ўмацаванню цвярозасці на ўзроўні благачыння, а таксама арганізацыя міжпрыходскага ўзаемадзеяння ў дадзенай галіне знаходзіцца ў кампетэнцыі благачыннага. Непасрэднае выкананне гэтых задач можа быць даручана памочніку благачыннага.

4. Прыходскі ўзровень. На прыходскім узроўні арганізацыя, каардынацыя і кантроль за дзейнасцю па ўмацаванню цвярозасці знаходзяцца ў кампетэнцыі настаяцеля. Непасрэднае кіраванне і выкананне гэтай працы можа быць ускладзена на штатнага прыходскага сацыяльнага работніка, іншых спецыялістаў або добраахвотных памочнікаў.

Дзейнасць прыхода па ўмацаванню цвярозасці ўключае ў сябе наступныя напрамкі:

• стварэнне пры прыходах брацтваў, таварыстваў, абшчын цвярозасці, інфармацыйных і кансультацыйных цэнтраў, гарачай тэлефоннай лініі, дамоў працавітасці, рэабілітацыйных цэнтраў, клубаў і школ цвярозасці, груп сама - і ўзаемадапамогі, адаптацыі да цвярозага жыцця, а таксама рэалізацыю іншых форм працы;
• ажыццяўленне прафілактычных і рэабілітацыйных праграм з удзелам святароў, спецыялістаў і добраахвотных памочнікаў;
• фарміраванне груп добраахвотнікаў і прыцягненне спецыялістаў, гатовых і здольных удзельнічаць у дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці;
• арганізацыю навучання добраахвотнікаў;
• супрацоўніцтва з дзяржаўнымі і грамадскімі арганізацыямі, якія ажыццяўляюць антыалкагольную дзейнасць у рамках сумесных праектаў;
• цвярозлівая асвета дзяцей і моладзі прыхода;
• узаемадзеянне з адукацыйнымі, сацыяльнымі і медыцынскімі ўстановамі;
• прыцягненне пакутуючых на алкагалізм і іх сваякоў да сталага, свядомага ўдзелу ў літургічным жыцці Царквы, служэнне адмысловых малебнаў і малітоўных правіл аб умацаванні цвярозасці і вызваленні пакутных ад хваробы п'янства. У гэтым павінны таксама ўдзельнічаць і прыхаджане, якія жадаюць аказаць садзейнічанне ва ўмацаванні цвярозага жыцця і барацьбе з алкагалізмам.

5. Манастыры спрадвеку з'яўляліся цэнтрамі аскетычнага подзвігу і малітвы, удзельнічалі ў справах міласэрнасці і дабрачыннасці. І ў нашы дні тысячы людзей, якія пакутуюць на алкагалізм, звяртаюцца сюды за дапамогай. Часта менавіта ў манастырах яны знаходзяць сабе часовы або пастаянны прытулак. Манастыры могуць удзельнічаць у дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці ў тых жа формах, што і прыходы, з улікам асаблівасцяў жыцця абіцеляў. Насельнікі манастыроў закліканы ўяўляць сабой прыклады цвярозага ладу жыцця.

VI. Узаемадзеянне Царквы, дзяржавы і грамадства ва ўмацаванні цвярозасці

Сцвярджаючы цвярозасць у грамадстве, неабходна ўлічваць гістарычны вопыт ўзаемадзеяння Рускай Праваслаўнай Царквы і Расійскай дзяржавы. Комплексная сістэма выхавання народа ў духу цвярозасці была выбудаваная сумеснымі намаганнямі Царквы і дзяржавы яшчэ ў канцы XIX стагоддзя. У цяперашні час супрацоўніцтва дзяржавы і Царквы ва ўмацаванні цвярозасці і прафілактыцы алкагалізму неабходна адраджаць на агульнанацыянальным, рэгіянальным і мясцовым узроўнях.

• у распрацоўцы і рэалізацыі адукацыйных, асветніцкіх і культурных праграм, накіраваных на ўмацаванне цвярозасці, у тым ліку праз мастацтва і сродкі масавай інфармацыі;
• у сацыяльнай рэабілітацыі асоб, якія пакутуюць на алкагольную залежнасць;
• у заканатворчай дзейнасці ў галіне ўмацавання цвярозасці;
• у грамадскім кантролі за выкананнем антыалкагольнага заканадаўства і за рэалізацыяй мер, накіраваных на абмежаванне даступнасці алкаголю;
• у садзейнічанні грамадскаму руху цвярозасці.

Царква не падмяняе сабой дзяржаўныя медыцынскія і адукацыйныя ўстановы, але ўсяляк спрыяе іх дзейнасці, накіраванай на аказанне дапамогі залежным ад алкаголю людзям і прафілактыку алкагалізму.

Царква лічыць неабходным узаемадзеянне з грамадскімі аб'яднаннямі і асобнымі энтузіястамі ў галіне прафілактыкі алкагалізму, рэабілітацыі і рэадаптацыі асоб, якія пакутуюць на алкагольную залежнасць. Пры гэтым супрацоўніцтва магчыма толькі з тымі арганізацыямі і рухамі, дзейнасць якіх не супярэчыць веравучэнню Праваслаўнай Царквы і дзейнаму заканадаўству.

V. Супрацоўніцтва са сродкамі масавай інфармацыі

У мэтах ўмацавання цвярозасці і прафілактыкі алкагалізму карысным з'яўляецца супрацоўніцтва царкоўных структур са сродкамі масавай інфармацыі. Супрацоўніцтва Царквы са СМІ ў дадзенай сферы можа ўключаць у сябе:

• распрацоўку і правядзенне інфармацыйных кампаній, падрыхтоўку друкаваных публікацый, радыё - і тэлематэрыялаў на тэму ўмацавання цвярозасці;
• садзейнічанне асвятленню ў СМІ царкоўнай дзейнасці па ўмацаванню цвярозасці, арганізацыя сацыяльнай рэкламы;
• размяшчэнне ў сетцы інтэрнэт (сайты, базы дадзеных, бібліятэкі, сацыяльныя сеткі, блогі, форумы і іншае) матэрыялаў, прысвечаных ўмацаванню ў грамадстве норм цвярозасці.

Царква прызнае недапушчальнай рэкламу алкагольнай прадукцыі ў любой інфармацыйнай сферы.

VI. Заключэнне

Царква лічыць клопат пра духоўнае здароўе чалавека сваім абавязкам і ў сітуацыі, якая склалася, мае намер усімі сіламі садзейнічаць умацаванню цвярозасці ў грамадстве і прафілактыцы алкагалізму. Важным сродкам барацьбы з п'янствам, як і з усякім грахом, з'яўляецца ўдзел пакутных ў царкоўным жыцці, Таінствах Царквы; штодзённая асабістая малітва, выкананне пастоў, чытанне Свяшчэннга Пісання і твораў святых. Асаблівае месца ва ўмацаванні цвярозасці і прафілактыцы алкагалізму займае поўнае ўстрыманне ад ужывання алкагольных напояў.